NAWYKI KSZTAŁTUJĄCE EMPATIĘ U DZIECKA
Przez wiele lat utarło się myślenie o małych dzieciach, jako egoistach. Mówimy oczywiście o wrodzonym egoizmie, a nie o działaniach złośliwych czy przemyślanych. W owym myśleniu jest sporo racji, gdyż dzieci rzeczywiście skupione są na sobie. Jednak wiadomo już, że nawet osiemnastomiesięczne maluszki są w stanie wykazać empatyczne gesty, a co za tym idzie – dzielić emocje innych. Nie są więc skoncentrowane wyłącznie na sobie. Najmłodsze dzieci empatyzują intuicyjnie. Obserwują zachowanie drugiego człowieka, naśladują np. płacz, śmiech i nie ma znaczenie, że w danym momencie nie dzieje się im krzywda. Natomiast w warunkach przedszkolnych bardzo dobrze uwidocznione jest to w grupie dzieci najmłodszych. Szczególnie na początku września, kiedy to dziecko wchodzi do sali, w której inne dzieci płaczą (proces adaptacyjny). Wtedy, nawet jeśli ten wchodzący maluszek trzymał się dzielnie i sam nie widział powodów do płaczu, może się zdarzy, że poczuje się zaniepokojony, zrobi mu się smutno i także zacznie płakać. To świadczy o wrażliwości, którą warto wykorzystać do wyrabiana nawyków uczących empatii. Tego rodzaju umiejętność społeczna na etapie przedszkolnym jest ważniejsza niż cyfry czy litery.
Zachowania empatyczne pomagają dziecku czuć się ze sobą dobrze, rozumieć drugiego człowieka, ćwiczyć wczuwanie się w położenie innych, a co za tym idzie – otwartość na odczuwanie inaczej niż „ja”. Zachowanie empatyczne pokazuje również dzieciom, że jesteśmy częścią większej całości. I oczywiście ” ja” jest nadal bardzo ważne dla przedszkolaka, ale dookoła są jeszcze inne dzieci. Nie zawsze można je zrozumieć, właśnie dlatego, że nie zawsze ma się narzędzie do ćwiczenia tego zrozumienia. Nawyki kształtujące empatyczne zachowanie są takimi narzędziami.
Dobrym ćwiczeniem na wyrabianie nawyków empatii jest np. sprzątanie zabawek. Należy pamiętać, że im więcej informacji dostanie dziecko, im więcej zobaczy, tym więcej zrozumie i z pewnością będzie mu łatwiej troszczyć się o innych. Będzie rozumiało, że jeśli nie odłoży zabawek na miejsce, ktoś będzie musiał to zrobić. I nie jest to jakaś tajemnicza postać, czy magiczne siły. To Pani w przedszkolu, mama lub tata czy też starsze rodzeństwo. Ma imię, bywa zmęczona, jak każdy. I niby to wszystko jest oczywiste, ale nie dla dziecka. Dlatego im więcej wiedzy, tym większa wrażliwość na potrzeby innych, ale też większe zrozumienie, dlaczego mam coś zrobić, działać tak, a nie inaczej, dlaczego nie zawsze jest tak, jak ja chcę. To także pierwszy krok do akceptacji tego stanu i nie zawsze komfortowych sytuacji dla dziecka.
Bardzo dobrym nawykiem jest rozmawianie o emocjach dziecka poprzez opisywanie wybranej emocji. Nie musi to być cała gama. Czasem dla dziecka pewne zachowania są po prostu „grzeczne” lub „niegrzeczne”. Warto zachęcać do zbadania sprawy trochę głębiej. Nazwać emocje: (Jaś płacze, bo mu smutno. Bo tęskni za zabawką.) Kolejną zabawą, trochę niedocenioną jest odgrywanie ról. Bardzo prosta zabawa dająca możliwość wcielenia się w role. Dajmy możliwość dzieciom wcielenia się w różne role, związane z konkretnymi sytuacjami, gdzie mniejsze znaczenie ma to, kim się jest, a większe to, jaka jest sytuacja do przepracowania i jakie są emocje ludzi w niej się znajdujących. Można bawić się w granie scenek typu: dwoje dzieci chce się bawić tą samą zabawką, co zrobić? Kłótnia o zabawkę jest jedną z najczęstszych przyczyn, dla których wybuchają dziecięce konflikty.
Kształtowanie nawyków empatii wymaga oczywiście czasu i pracy. Jak każdy nawyk zaczyna się od małych drobiazgów, idzie do celu małymi krokami. Istotne jest to, żeby w tym postanowieniu nie obierać zbyt dużego celu albo za szybkiego tempa. Kształtowanie nawyków związanych z empatycznymi sytuacjami wymaga cierpliwości i dostosowania tych lekcji do konkretnych sytuacji. Nie chodzi o to, aby zarzucać dzieci masą wiedzy, chodzi raczej o to, żeby wybrać kilka kluczowych tematów i to na nich się skupić przy kształtowaniu nawyków związanych z empatią.
Opracowała: I. Bernatajtys
(źródło Bliżej przedszkola nr 7-8/2020)